Tâm thức con người ‘bị xâm lăng bởi thuật toán’

Tham gia thảo luận tình hình kinh tế xã hội tại Quốc hội chiều 8/11, đại biểu Phạm Trọng Nhân – Phó đoàn Bình Dương – cho rằng, chuyển đổi số để hình thành xã hội số, kinh tế số đang trở thành một động lực tăng trưởng. Tuy nhiên, chuyển đổi số phải được thực hiện cẩn trọng để vừa đem lại hiệu quả trong quản trị, vừa đảm bảo an ninh con người, an ninh chính trị, an ninh kinh tế.

Theo đại biểu này, các nền tảng Google, Facebook và gần đây là Tiktok “tưởng chừng hỗ trợ cho tăng trưởng, nhưng lại âm thầm theo dõi, định hướng, can thiệp, chế tác hành vi người dùng”.

“Các nhà khoa học đã đặt cho nó một tên đáng sợ là chủ nghĩa tư bản giám sát. Nhất cử nhất động của người dùng bị giám sát bởi các nền tảng được gắn mác miễn phí, cùng vô số các thiết bị dính lỗ hổng bảo mật”, ông Nhân nói.

Theo ông, các thao tác tưởng chừng vô hại trên Google, Facebook, Tiktok, từ những lượt like, chia sẻ, thả tim lên các dòng trạng thái, cho đến tin nhắn, cuộc gọi…, người dùng đã tự phơi bày các vấn đề riêng tư của mình. Khi có được dữ liệu hành vi, thói quen, sở thích, giấc ngủ, thậm chí nhịp tim hay bước chân của người dùng, các nền tảng sẽ đóng gói các kiện thông tin, bán cho các nhà sản xuất và quảng cáo.

Từ đó, các nền tảng sẽ định hướng hành vi người dùng bằng những gợi ý xem, nghe, đọc, mua sắm, “hình thành một thị trường hành vi mà ở đó mạng xã hội hiểu người dùng còn hơn chính bản thân họ”. Không chỉ vậy, nó can thiệp, điều chỉnh để người dùng dần đi theo ý đồ sắp sẵn.

Ông Nhân phân tích, nhìn vào giá trị vốn hóa của Google, Facebook để hiểu các nền tảng này có thực sự miễn phí, vô điều kiện, hay thông qua nó, một loại tư liệu sản xuất mới ra đời là hành vi người dùng. Đơn cử như khi tìm kiếm tên sách qua Google, ngay sau đó trên màn hình hiện rất nhiều quảng cáo với những quyển sách tương tự.

“Những gì thầm kín riêng tư của người dùng đều bị mở toang trước từng click chuột, miền tâm thức thiêng liêng của con người bị xâm lăng bởi các thuật toán. Chúng ta nghĩ mình đang tìm kiếm và hồ hởi khai thác kho tàng kiến thức trên Google, nhưng thực chất chính Google đang tìm kiếm hành vi của chúng ta”, vị đại biểu khẳng định.

Theo ông, nếu 72 triệu người Việt trải nghiệm hơn 2 giờ mỗi ngày trên mạng xã hội, trong khi các nền tảng vẫn từng ngày được gia cố bởi các thuật toán thông minh hơn để thu hút sự chú ý người dùng lâu nhất có thể, “đã đến lúc phải gióng lên hồi chuông báo động”.

Không phủ nhận tác động tích cực từ nền tảng số, nhưng ông Nhân băn khoăn liệu tăng trưởng GDP từ kinh tế số có dễ dàng không khi an ninh phi truyền thống vẫn còn là ẩn số. Việc tập trung sửa đổi Luật An ninh mạng, Luật An toàn thông tin mạng nhằm bảo vệ thông tin hoặc quyền riêng tư chỉ là bước đầu. Để định hình một xã hội số với những công dân số, phát triển kinh tế số thì quản lý xã hội trong đời thực thế nào phải định hình để thể chế, quản lý công dân trên xã hội số như thế.

“Quản trị quốc gia gắn liền với chuyển đổi số không thể mang lại ích lợi, hiệu quả cho Nhà nước và người dân để trở thành một động lực mới của tăng trưởng nếu chúng ta không có những ứng phó kịp thời trước các nền tảng, mà mục đích của chúng được tô vẽ bởi những mỹ từ kết nối và chia sẻ toàn cầu”, ông Nhân nói.

Hoàng Thùy – Viết Tuân